Μεταφραστικές μέθοδοι: συνθετική και αναλυτική

Στην προσπάθειά μας να ασκήσουμε τους μαθητές στη μετάφραση ή στη μεταφορά ενός αρχαίου ελληνικού κειμένου στη νέα ελληνική, μπορούμε να επιλέξουμε τη συνθετική ή την αναλυτική μέθοδο.
α) συνθετική μέθοδος: Σε κείμενα απλούστερης σύνταξης όπως τα Ελληνικά του Ξενοφώντα της Α΄ Λυκείου,  προχωρούμε σε αντικατάσταση των λέξεων της αρχαίας με νεοελληνικές ισοδύναμες λέξεις αλλά χωρίς να μεταβάλλουμ τη σειρά των λέξεων ή τη συντακτική διάρθρωση του κειμένου.
β) αναλυτική μέθοδος: Σε πιο δύσκολα κείμενα με πολύπλοκη συντακτική δομή αναδομούμε μελετώντας το κείμενο, ώστε οι μαθητές να αντιληφθούν τη λογική σειρά, για να προχωρήσουν ακολούθως στην άρση των λεξιλογικών δυσχερειών και στη μετάφρασή του.
Παραδείγματα: 

Rubens

α) συνθετικής μεθόδου: 

Λύσανδρος δὲ τοῖς ἐφόροις ἔπεμψεν 

ἀγγελοῦντα μετ' ἄλλων Λακεδαιμονίων 

Ἀριστοτέλην, φυγάδα Ἀθηναῖον ὄντα, 

ὅτι ἀποκρίναιτο Θηραμένει 

ἐκείνους κυρίους εἶναι 

εἰρήνης καὶ πολέμου.

Δεξιά στο αρχαίο κείμενο αποδίδουμε κατά λέξη τις σύντομες φράσεις χωρίς να αλλάζουμε τη σειρά. Από το απόσπασμα φαίνεται ότι μπορεί να αποδοθεί χωρίς να χρειάζεται μεταβολή της σειράς των λέξεων.
β) αναλυτικής μεθόδου: 

Τῶν τε γὰρ νεκρῶν ἀτάφων ὄντων, ὁπότε τις ἴδοι τινὰ τῶν ἐπιτηδείων κείμενον, ἐς λύπην μετὰ φόβου καθίστατο, καὶ οἱ ζῶντες καταλειπόμενοι τραυματίαι τε καὶ ἀσθενεῖς πολὺ τῶν τεθνεώτων τοῖς ζῶσι λυπηρότεροι ἦσαν καὶ τῶν ἀπολωλότων ἀθλιώτεροι.(Θουκ. 7,75)

Το ανωτέρω απόσπασμα χρειάζεται να αναδομηθεί συντακτικά προκειμένου να μεταφραστεί και η μετάφραση να αποτελεί νεοελληνικό λόγο ευκολονόητο:

Τῶν τε γὰρ νεκρῶν ἀτάφων ὄντων, 

ὁπότε τις ἴδοι κείμενον τινὰ τῶν ἐπιτηδείων , 

καθίστατο ἐς λύπην μετὰ φόβου, 

καὶ οἱ ζῶντες καταλειπόμενοι τραυματίαι τε 

λυπηρότεροι ἦσαν

καὶ ἀσθενεῖς πολὺ τῶν τεθνεώτων 

τοῖς ζῶσι  

καὶ ἀθλιώτεροι τῶν ἀπολωλότων . 

Εδώ θα χρειαστεί να εξηγηθεί το είδος της γεν. απολύτου της πρώτης σειράς

να κατανοηθεί η σημασία των λέξεων κείμενον και ἐπιτηδείων της δεύτερης

να ερμηνευθεί η περίφραση της τρίτης σειράς

και να κατανοηθεί το νόημα των τεσσάρων τελευταίων σειρών με τις πολλές γενικές.

Προσεγγίσεις της διδασκαλίας των γλωσσών (2)

Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff

Από τη μετάφραση στο πρωτότυπο (μέθοδος Α. Βοσκού και Θ. Παπακωνσταντίνου)

Η διδακτική αυτή μέθοδος προτείνει την παράλληλη προσέγγιση του αρχαίου κειμένου με τη μεταφρασμένη του εκδοχή. Δίνουμε στους μαθητές αντικριστά το πρωτότυπο και την απόδοσή του και ακολουθούμε τα επόμενα στάδια:
α) Διαβάζουμε τη μετάφραση προκειμένου να κατανοήσουμε τα θεματικά κέντρα του κειμένου τα οποία αναγράφουμε και στον πίνακα.
β) Διαβάζουμε το πρωτότυπο κείμενο κυρίως για να εντοπίσουμε τις λεξιλογικές επιβιώσεις του αρχαίου λόγου στη νεα ελληνική γλώσσα είτε ως αυτούσιες λέξεις είτε με παραλλαγμένη ή διαφορετική σημασία ή και απλές ρίζες λέξεων που επιβιώνουν στις μέρες μας. Εδώ είναι πιθανό να προσφέρεται η ανάλυση ειδικού λεξιλογίου (π.χ. πολιτικού, στρατιωτικού, οικονομικού ή ακόμη και εδεσμάτων).
γ) Από το μεταφρασμένο κείμενο ξεκινάμε την ερμηνεία εντοπίζοντας τα αίτια συμπεριφορών, τις σχέσεις μεταξύ κρατών, την εξέλιξη στάσεων και γεγονότων κοκ.
δ) Από το μεταφρασμένο κυρίως κείμενο, όπου συνήθως επιβιώνουν, καθοδηγούμε τους μαθητές να εντοπίσουν υφολογικές επιλογές. Π.χ. στα Ελληνικά του Ξενοφώντα το παρατακτικό ύφος που κατά κόρον επιλέγεται, τα πρόσωπα εκφοράς του λόγου, τις αφηγηματικές τεχνικές, την προτίμηση στον ευθύ ή τον πλάγιο λόγο κτλ.
ε) Έπειτα εντοπίζουμε και αναλύουμε ένα χαρακτηριστικό γραμματικό και ένα συντακτικό φαινόμενο για το οποίο προσφέρεται το εξεταζόμενο κείμενο και επαγωγικά οδηγούμε τους μαθητές στην παραγωγή των κανόνων της θεωρίας.
Στο τελευταίο στάδιο χρησιμοποιούμε και τα αντίστοιχα βιβλία γραμματικής και συντακτικού προκειμένου να δείξουμε στους μαθητές πώς πρέπει να τα χρησιμοποιούν και μόνοι τους.

Προσεγγίσεις της διδασκαλίας των γλωσσών

Στην προσπάθειά μας να διδάξουμε την αρχαία ελληνική γλώσσα (και όχι μόνο βεβαίως) συχνά καταφεύγουμε -αλίμονο!- στις σημειώσεις των δασκάλων μας. Αυτό συνιστά την πιο ασφαλή αιτία αποτυχίας, γιατί σημαίνει πως δεν ασχολούμαστε καθόλου με τη διδακτική ως επιστήμη και κυρίως με τις διαρκώς ανανεούμενες επιστημονικές απόψεις και προτάσεις.

Εδώ θα επιχειρηθεί μια προσέγγιση και ανάδειξη (μέσω των εφαρμογών) των διάφορων επιστημονικών πορισμάτων για τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και ιδίως του συντακτικού μέρους της. 

Οι διδακτικές προτάσεις που στις μέρες μας χρησιμοποιούνται μπορούν να κωδικοποιηθούν με βάση την εστίασή τους σε γλωσσοκεντρικές και σε κειμενοκεντρικές.

1) Στις γλωσσοκεντρικές περιλαμβάνονται:

α) η άποψη που θέλει την εστίαση όχι πια στη λέξη αλλά στη φράση και στο νόημα. Κυρίαρχη η τάση αυτή στα αναλυτικά προγράμματα μετά το 1984, εξορίζει την απομνημόνευση και την τυφλή αναπαραγωγή από το σχολικό μάθημα και επικεντρώνεται στη μετάβαση του μαθητή από τα γνωστά και οικεία στα άγνωστα, δηλ. από τη νέα ελληνική φράση στην αντίστοιχη αρχαία ελληνική. Οι μαθητές δεν χρειάζεται να απομνημονεύουν κανόνες γραμματικής και συντακτικού, αλλά μέσα από πληθώρα ασκήσεων (μετασχηματιστικές, συμπλήρωσης κενών, πολλαπλής επιλογής κά.) και πάντα με τη χρήση των βιβλίων αναφοράς (τη γραμματική, το συντακτικό) και του λεξικού εξοικειώνονται και κατακτούν την αρχαία ελληνική γλώσσα.

(Θα συνεχίσω τη θεωρία, αφού δείξω ορισμένες κατηγορίες ασκήσεων σε επόμενες αναρτήσεις)